ĐỌC “NGÔ ĐÌNH DIỆM VÀ TÔI” CỦA BÙI CÔNG VĂN (1) - SONG THAO

 

Bùi Công Văn trên chiếc velo-solex ở Sài Gòn (2/14/1951)

 

Hồi ký viết về cố Tổng Thống Ngô Đình Diệm có khá nhiều. Hầu hết đều viết về thời kỳ ông Ngô Đình Diệm chấp chánh. Cuốn Hồi Ký của ông Bùi Công Văn khác. Ông viết về thời gian ông Ngô Đình Diệm còn “in gót nơi quê người”. Chúng ta vẫn nghe loáng thoáng thời kỳ ờ New York, ông Diệm ở trong một tu viện. Điều này đúng nhưng không đúng hẳn. Ông Diệm có phòng ở tại Chủng Viện Maryknoll tại Ossining, phía  Bắc thành phố New York, và Lakewood ở New Jersey, nhưng sống một thời gian dài nơi nhà ông Bùi Công Văn.

 <!>

Ông Bùi Công Văn, người Cần Thơ, sanh năm 1919, là người có khiếu sinh ngữ. Ông biết tiếng Anh, Pháp, Nhật và Quảng Đông. Sau một thời gian làm tiếp viên hàng không cho hãng Air France và làm việc tại British Council ở Sài Gòn, ông được tuyển vào làm biên tập viên cho đài Tiếng Nói Hoa Kỳ VOA khi đó có trụ sở tại thành phố New York. Ông và gia đình đặt chân tới New York vào tháng 4 năm 1951.

Cơ duyên khiến ông biết và quen với ông Diệm là một bức thư do ông Dư Phước Long, thông dịch viên tại Cơ Quan Thông Tin Hoa Kỳ USIS tại Sài Gòn, nhờ ông trao tận tay cho ông Diệm khi đó đang ở khách sạn Whitehall. Ông Diệm rời Việt Nam qua La Mã trong đoàn người đi hành hương Năm Thánh 1950 rồi bay qua Mỹ. Mọi thư từ Việt Nam gửi cho ông Diệm đều bị nhà cầm quyền Pháp kiểm duyệt hoặc tịch thu nên ông Dư Phước Long mới phải nhờ ông Văn mang tay qua cho ông Diệm. Một tháng sau khi đặt chân tới New York, ông Văn tới gặp ông Diệm. “Cái tên Ngô Đình Diệm, chúng tôi đã nghe nhắc đến rất nhiều lần, nhưng đây là lần đầu tiên được gặp ông. Trước mắt chúng tôi là một người đàn ông trạc ngoài năm mươi, vóc dáng thấp, tóc đen nhánh, làn da sạm nắng và khuôn mặt sáng rỡ. Ông mặc một bộ vest nâu sẫm với chiếc cà vạt giản dị — phong thái khiêm tốn, ăn mặc xuề xòa. Dù không đứng dậy đón tiếp, nhưng ông giơ nhẹ hai tay, nở nụ cười hiền hậu và thân tình — một cử chỉ giống như từ một người cha — khiến chúng tôi lập tức có cảm giác gần gũi. Ông ra hiệu mời chúng tôi ngồi xuống đối diện. Tôi mở đầu câu chuyện bằng cách giải thích cho ông Diệm hoàn cảnh gia đình tôi và ông Dư Phước Long đã gửi gắm một bức thư nhờ tôi chuyển tận tay như thế nào. Ông không hỏi nhiều về lá thư hay người gửi, mà chỉ chú tâm hỏi về tình hình quê nhà vào thời điểm chúng tôi rời đi. Ông lắng nghe chăm chú, châm một điếu thuốc rồi gạt tàn ngay sau một hơi rít ngắn — bằng cách vê đầu điếu thuốc vào gạt tàn. Đó là một thói quen rất đặc trưng của ông. Suốt nhiều năm sau, chúng tôi vẫn thường quan sát ông làm động tác ấy — châm thuốc, rít một hơi, nhẹ nhàng cọ điếu thuốc vào mép ly hay gạt tàn — lặp đi lặp lại như một phản xạ, trong khi ông độc thoại hàng giờ liền. Cách ấy khiến ông bận rộn với đôi tay, mắt thì dán vào điếu thuốc, thay vì nhìn thẳng vào người đối diện. Khi ông nhìn ai, ánh mắt ông dường như xuyên qua họ, như thể đang chăm chú vào một điểm vô hình phía sau”.

 

 

Gia đình Bùi Công Văn đến New York ngày 4/25/51

(Hình do Air France cung cấp)

 

Ông Diệm cho biết ông không có tham vọng hoạt động chính trị mà chỉ muốn kết nối những đồng hương và sinh viên Việt Nam sống tại Mỹ. Ông cũng không làm chi ra tiền, chỉ sống nhờ tiền giúp đỡ của ông anh là Giám Mục Ngô Đình Thục. Ngày 1/7/1952, ông Văn mở tiệc ăn đầy tháng đứa con được sanh ra tại Mỹ, mời tất cả bạn bè và người quen trong đó có ông Diệm. “Ông Diệm đến sớm nhất. Khi mở cửa, chúng tôi suýt không nhận ra ông — khác hẳn người đàn ông mà chúng tôi gặp đêm đầu tiên ở Khách sạn Tudor cách đó 14 tháng. Có lẽ ông vẫn mặc bộ vest nâu sẫm và cà vạt xanh như trước, nhưng hôm nay ông trẻ trung và tươi tỉnh hơn, tay phải cầm một chiếc cặp đen to tướng. Lúc đi theo ông vào dãy hành lang dài dẫn vào phòng khách, lần đầu tiên chúng tôi chú ý đến dáng đi kỳ lạ của ông: là người có vóc dáng thấp, bước chân ông nhẹ và nhanh nhưng mũi bàn chân không hướng thẳng mà xòe ra ngoài. Trông như một con vịt đang tiến bước. Ở Việt Nam, chúng tôi gọi dáng đi ấy là chân đi “chữ bát” — giống như nét chữ Hán của số 8. Ông ngồi vào chiếc ghế danh dự, chiếc ghế bành duy nhất trong nhà, đặt chiếc cặp xuống và lấy ra bao thuốc Phillip Morris. Mới hút được nửa điếu, ông dập tắt bằng cách cọ nhẹ đầu thuốc vào gạt tàn, rồi lại châm điếu khác. Vợ tôi đem vào một khay với hai ly whisky pha soda, nhưng ông từ chối rượu và chỉ xin một tách trà đậm”. Quà ông Diệm mang tới bữa đó là một tràng hạt làm bằng hạt sen mà ông bảo là rất thơm, có thể pha trà hoặc cho lũ trẻ chơi. Nửa giờ sau, khách mời mới lục tục kéo tới.

Vài ngày sau, khi ông Văn đang làm việc tại Đài, ông Diệm điện thoại tới: “Anh Văn, tôi cần anh giúp. Tôi đang ở ga tàu. Anh có thể đến đây ngay được không?”. Ông Văn trả lời cho biết ông sắp phải lên sóng nên không bỏ đi được. Ông Diệm vội nói: “Không quan trọng lắm. Nhưng lưng tôi đau kinh khủng. Tôi không nghĩ mình có thể trở lại Lakewood được”. Ông Văn nói ông Diệm cứ tới nhà, vợ ông đang ở nhà có thể giúp ông được. “Tối hôm đó, tôi về đến nhà thì thấy ông Diệm đang nằm nghỉ trên chiếc ghế dài phủ tấm vải đỏ do vợ tôi mua. Ông cố ngồi dậy nhưng nhăn mặt vì đau, rồi lại nằm xuống. Tôi giúp ông nằm cho thoải mái và ông kể rằng cơn đau lưng phát tác dữ dội trên đường về. Tôi nhờ bác sĩ hàng xóm – ông Meltzer – đến khám, dù đã khá muộn. Sau khi được tiêm thuốc và chườm nóng phần lưng dưới, ông Diệm đã đỡ hơn và có thể tự đi về lại căn hộ của chúng tôi. Vợ tôi chườm nóng cho ông suốt đêm. Hôm sau, ông đã khỏe hơn nhiều. Sau vài ngày nghỉ ngơi và điều trị tiếp, ông hoàn toàn bình phục, đi lại nhẹ nhàng và có vẻ vui vẻ hơn trước. Trước khi rời đi, ông bảo: “Anh biết không, hình như số phận đã đưa tôi đến với anh, mà tôi không hề có ý làm phiền đâu. Tôi hiểu cuộc sống của anh – với gia đình, con cái, đồng lương hạn hẹp. Tôi chỉ có thể nói lời cảm ơn anh từ tận đáy lòng”. Vợ chồng tôi xúc động. Chúng tôi trấn an ông rằng ông không phải là gánh nặng gì cả, mời ông cứ trở lại bất cứ lúc nào ông muốn – chỉ mong ông không chê những bữa ăn đạm bạc và cuộc sống đơn sơ của chúng tôi. Ông nói lời tạm biệt và rời đi”.

 

 

Bùi Công Văn cùng các đồng nghiệp tại Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (New York, năm 1952)

 

Trong 9 tháng, từ năm 1952 qua năm 1953, ông Diệm đã tới ở với gia đình ông Văn. Lương của đài VOA chỉ đủ tiêu dùng, gia đình ông Văn không dư giả chi, nợ nần chồng chất,  nhưng, với ông Văn, “hạnh phúc không nhất thiết phải cần nhiều tiền. Ở bên ông Diệm, chúng tôi đã tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống và biết rằng mình đang làm những điều tốt đẹp cho ông ấy”. Căn nhà thuê không rộng rãi chi, ông đã phải biến căn phòng khách thành phòng cho ông Diệm. Chiếc ghế dài được dùng làm giường ngủ. Ông Diệm hầu như đóng đô trong căn phòng này trừ vài dịp hiếm hoi ông phải ghé về chủng viện Maryknoll, mỗi lần chỉ vài ngày. Tình cảnh giật gấu vá vai này ông Diệm biết. Ông nói với bà Văn: “Tôi biết mình có thể là gánh nặng cho anh chị, nhưng tôi quá cô độc ở chủng viện. Nơi ấy biệt lập đến mức tôi không thể theo dõi được những gì đang diễn ra ngoài kia. Tôi chỉ mong anh chị rộng lòng và thông cảm cho phép tôi được tá túc nhiều ngày mỗi lần tôi đến. Với lại... dường như ở quê nhà đang có những diễn biến lớn lao.”

Từ đó ông Diệm như là một thành viên trong nhà. Những ngày ông Văn phải đi làm ca ngày, ông Diệm dẫn đám con ông Văn ra công viên Riverside gần nhà chơi và chụp ảnh. Ông Diệm có cái thú chụp hình với chiếc máy Leica cũ kỹ. “Với gia đình tôi, việc có ông ở cùng là một niềm vui lớn. Giữa đất khách quê người, chúng tôi coi ông như người thân ruột thịt, như một người cha nuôi. Thực tế là con cái chúng tôi tự nhiên gọi ông là ‘Ông nội Maryknoll’ mà chẳng có ai bảo chúng thế hay vì có ý đồ riêng nào, đủ cho thấy sự gắn bó thật lòng của chúng tôi với ông... Tình cảm của chúng tôi dành cho ông cũng tự nhiên như tình cảm của con cái dành cho cha mẹ. Và ông Ngô Đình Diệm cũng rất trân trọng chúng tôi. Tôi dành cho ông Diệm sự kính trọng và tình cảm gần như một người con dành cho cha. Thật vậy, các con của chúng tôi bắt đầu gọi ông là “Ông nội”. Vì Dominic, Marie và có lẽ cả Mỹ Châu nữa vẫn còn nhớ ông nội của chúng ở Việt Nam nên để phân biệt, chúng tôi gọi ông là “Ông nội Maryknoll”. Cách gọi đó, mà cả tôi và vợ tôi cũng dùng khi nói với các con, cho thấy rõ tình cảm mà chúng tôi đã dành cho ông và tiếp tục giữ gìn qua nhiều năm sau. Cho đến tận bây giờ, dù bọn trẻ đã trưởng thành và phần lớn ký ức về ông nội Maryknoll đã mờ nhạt, thì đối với tôi và vợ, chúng tôi vẫn gọi ông như thế”.

 

Ông Ngô Đình Diệm như không còn cô đơn nữa. Ông đã thực sự có một gia đình nơi đất khách. Mỗi lần đi đâu về, ông thường mua cho lũ trẻ khi thì trái cây, khi thì gói bánh quy mà ông gọi là “rackets” với cách phát âm tiếng Anh pha giọng Pháp không mấy rõ ràng. Cũng có khi ông mua đồ chơi cho đám trẻ. Như một chiếc điện thoại đồ chơi con nít cho Dominic hay chiếc túi xách nhựa màu xanh lá cây cho Mỹ Châu. Ông chơi với đám trẻ như ông nội chơi với cháu. “Những lúc khác, ông chỉ đơn giản chơi đùa cùng lũ trẻ, và dường như trở nên thân thiết nhất với Dominic. Ông thường nhấc bổng cậu bé lên, đung đưa qua lại, hoặc giả vờ vật lộn rồi dạy Dominic một hai thế judo, vừa cười vừa thích thú không kém gì thằng bé. “Này con trai,” ông hỏi, “nếu có một tên trộm lẻn vào nhà và định tấn công con, con sẽ làm gì?” Dominic siết chặt hai nắm tay bé xíu như một võ sĩ, rồi tung ra những cú đấm và những cú đá. Ông nội Maryknoll sẽ lao vào vật lộn với Dominic, cả hai cùng lăn ra sàn, cười nghiêng ngả”.

Nếu không có cuốn hồi ký của ông Bùi Công Văn, không bao giờ chúng ta có thể biết có một ông Diệm đời thường như thế. Chúng ta đã quen với ông “Tổng Thống Diệm” hơn là “ông Diệm rất người” trong cuộc sống thường nhật. Một chuyện ông Văn kể về khiếu khôi hài của ông Diệm. Khi nói về ông Lý Chánh Đức, một người quen sống tại New York, ông nhái điệu bộ của ông này.  “Ông đứng chắp tay, miệng méo xệch, rồi tiếp tục uốn lưng, vừa làm vừa bình luận: “Đức giống như một diễn viên trên sân khấu, múa theo tiếng castanets. Thân mình ông ta co giật, còn tay giật lên giật xuống như bị dây rối giật vậy. Với ông Ngô, chế giễu không phải là chuyện cấm kỵ. “Ông nội Maryknoll” ấy khi gặp Dominic thì hiền lành dạy võ, chơi đùa với lũ trẻ, nhưng khi nghe tôi kể lại cảnh Hòa khóc trong buổi họp ở nhà Đức Thanh, ông liền cảnh giác: “Coi chừng! Hòa là diễn viên. Hắn diễn đấy. Một giọt chân tình cũng không có đâu.” Rồi ông Ngô liền bắt chước Hoà: dùng mu bàn tay quệt lên đôi mắt ráo hoảnh của mình, rồi đấm vào ngực như thể đang ăn năn hối lỗi — một màn tự thú giả tạo đến mức lố bịch”.

Ông Diệm mê chụp hình. Có lần khi vợ ông Văn và cô Yến, một sinh viên học nhạc tại Minnesota về New York chơi trong dịp hè, đang dắt tay nhau đi dạo trên bãi cỏ ở Chủng viện Maryknoll, ông Diệm đã chụp một tấm hình màu. Ông Huỳnh Sanh Thông khi coi bức hình đã bị coup de foudre. Ông lên tận Minnesota thăm người đẹp, theo đuổi trong một thời gian dài trước khi hai người nên duyên chồng vợ. Ông Diệm khi ngắm tấm hình đã đùa: “Nhìn cô Yến kìa! Cổ có đeo cái gì quanh eo phải không? Dưới tà áo dài đó có phải là lựu đạn không ta?”.

Chung quanh ông Diệm có nhiều huyền thoại. Cuốn hồi ký của ông Văn giải mã được một vài huyền thoại này. Như chuyện “thày tu Diệm” tránh nói tới chuyện không thanh nhã liên quan đến phụ nữ. Ông Văn tiết lộ: “Có lần tôi kể cho ông nghe về bà Hoàng Xuân Hãn, người mà tôi đã nhìn thấy ngày hôm đó đang đi bộ,tay trong tay với Đức Thanh gần ngân hàng của tôi, Ngân hàng Tiết kiệm Excelsior, tại đường 57 gần văn phòng VOA. Tôi cho rằng bà Hãn không phải là một người phụ nữ xấu xí vì bà ta thật sự trẻ trung và xinh đẹp. Có phải bà ấy đang cố dụ Đức Thanh rút tiền để bà ấy đi mua sắm không? Ông Diệm cười lớn rồi giải thích với tôi rằng bà Hãn là người “song tính” và mặc dù bà ấy có vẻ thân mật với Đức Thanh ngay cả ở nơi công cộng nhưng Đức Thanh không thể sơ múi gì được đâu. Theo ý ông Diệm, đối với người phụ nữ đó thì tất cả chỉ là một màn “đấm bốc trong bóng tối”, hoàn toàn không phải như mọi người nhìn thấy. Có rất ít thông tin chi tiết được biết về bà Hãn, vợ của một học giả nổi tiếng từ Hà Nội, nhưng ông Diệm thì biết và đã kể lại cho chúng tôi nghe. Tôi thấy mừng khi nhận ra ông ấy là một con người hoàn toàn bình thường, bất chấp những lời đồn đại về việc ông ‘ghét phụ nữ’ hay là một ‘trinh nam suốt đời’ và những điều tương tự”.

 

 

Ông Ngô Đình Diệm trong chiếc ghế bành ưa thích của mình tại căn hộ của ông Bùi Công Văn (New York, 1952)

 

Huyền thoại ông Diệm là một “thày tu” hoặc “tu xuất” cũng được ông Văn bật mí. Đó là điều người ta tưởng tượng và tiết lộ một cách ý thức như vô ý thức về sự đạo hạnh của ông Tổng Thống của một gia đình công giáo có ông anh là Giám mục. Ngày đó khi nghe những lời đồn đoán này tôi cũng nghĩ là thật. Trong đầu óc tôi, ông Tổng Thống Diệm chắc luôn nói chuyện với Chúa, đọc kinh cầu nguyện mỗi ngày. Những ngày sống trong gia đình ông Văn, ông Diệm không mang hình ảnh đó. “Trong suốt thời gian sống với chúng tôi ở căn hộ đường 111, ông Diệm gần như suốt ngày ngồi trên chiếc ghế bành quen thuộc, trừ những lần đi dạo công viên hoặc đi lễ ngày Chủ Nhật. Nhiều lần, chúng tôi cùng ông đi lễ tại Nhà thờ Ascension trên đường 108. Ông quỳ bên cạnh tôi, thường ở hàng ghế đầu hoặc thứ hai, bên kia là Marie, Dominic và đôi khi là Mỹ Châu. Vợ tôi không đi nhà thờ vào thời điểm ấy vì phải chăm sóc bé Mỹ Nga. Trái với lời đồn rằng ông Diệm là “linh mục mặc thường phục” hay cực kỳ sùng đạo như một nhà tu, tôi chưa bao giờ thấy ông rước lễ hay cư xử khác gì so với chúng tôi - những tín hữu Công giáo bình thường và cũng không quá sùng đạo. Thực ra, ông Diệm không mang theo sách lễ hay tràng hạt, và ông cũng không ở lại nhà thờ lâu hơn gia đình tôi. Chúng tôi cũng chưa bao giờ thấy ông cầu nguyện hay thực hiện nghi lễ tôn giáo nào ở nhà. Nếu ông thực sự là một tín hữu Công giáo đặc biệt mộ đạo thì ông đã phải kín đáo đến mức không ai nhận ra, và tôi không hiểu những lời gán cho ông biệt danh “thầy tu” bắt nguồn từ đâu. Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu phát hiện ra đó chỉ là những lời lăng mạ từ các đối thủ chính trị muốn biến ông thành một nhà tu xuất để hạ thấp uy tín chính trị của ông”.

(Còn tiếp)

11/2025

 SONG THAO   

(Tác giả gởi)                                                                         www.songthao.com